Wielu rodziców uważa, że najlepszym wskaźnikiem prawidłowego rozwoju dziecka w jego pierwszych miesiącach życia jest szybki przyrost ciężaru ciała.

Gdy ciężar ten odpowiada normom podanym w dostępnych tabelach, matka ma powód do satysfakcji. Jeżeli jednak okaże się, że niemowlę waży mniej, niż określa to tabela, następuje często okres niepokoju i zmartwień, poszukiwań skutecznych metod poprawienia istniejącej sytuacji.

Nie zawsze niedobór ciężaru ciała dziecka w stosunku do określonych norm to powód do niepokoju i nie musi oznaczać nieprawidłowości. Obserwując uważnie rozwój fizyczny niemowlęcia dostrzeżemy, że składa się on z wielu procesów, w których wzrost ciężaru i długości ciała to tylko część wszystkich wskaźników. Rozwój fizyczny dziecka to również m. in. kształtowanie się proporcji ciała, dojrzewanie układu kostnego, ząbkowanie. Procesy te zachodzą jednocześnie i z określoną szybkością. Właśnie szybkość i równoległość tych zmian decyduje o tzw. harmonii rozwoju fizycznego.

Aby można było powiedzieć, czy rozwój fizyczny dziecka postępuje prawidłowo, nie wystarczy oprzeć się na wynikach jednorazowego pomiaru wzrostu lub ciężaru ciała. Należy oceniać również tempo tego rozwoju i jego harmonię. Potrzebne są w tym celu kilkakrotne pomiary, a także dłuższe nieraz obserwacje.

Każdy rodzic powinien mieć świadomość, że rozwój fizyczny dzieci zależy od wielu czynników. Dlatego, zanim zaczniemy wyciągać wnioski co do tego, czy dziecko rozwija się zbyt wolno, trzeba wziąć pod uwagę wiele czynników. Wiadomo, że wymiary dziecka są często proporcjonalne do wymiarów ich rodziców, a tempo wzrastania niemowlęcia nierzadko przypomina szybkość wzrastania jego rodziców w tym okresie życia.

Tempo wzrastania jest uwarunkowane również płcią dziecka, jego odżywieniem i ogólnym stanem zdrowia. Istnieje także różnica między wymiarami dzieci mieszkających w dużych miastach a ich rówieśnikami ze wsi, a także między dziećmi z poszczególnych regionów kraju.

Dla oceny rozwoju fizycznego niemowlęcia ogromne znaczenie ma znajomość jego ciężaru urodzeniowego i czasu trwania ciąży. Te dwa ostatnie elementy w znacznym stopniu określają tempo wzrastania niemowlęcia, o czym była mowa w rozdziale o rozwoju fizycznym dzieci z dystrofią wewnątrzmaciczną i wcześniaków.

Zanim więc wydamy opinię o prawidłowości rozwoju fizycznego dziecka, musimy nie tylko zmierzyć jego ciężar i długość ciała, ale także sprawdzić, czy rozwój ten postępuje we właściwym tempie i harmonijnie, a także uwzględnić wszystkie wspomniane wyżej czynniki mogące wywierać wpływ na ten rozwój.

Należy również podkreślić, że podane w tabelach wartości ciężaru i wzrostu niemowląt są jedynie przykładem tempa rozwoju niemowląt w zakresie tych cech. Wartości te zostały opracowane na podstawie badań rozwoju niemowląt warszawskich i nie mogą służyć jako obowiązujące normy w innych rejonach kraju.

W pierwszym kwartale życia niemowlę przybiera na wadze bardzo szybko. Miesięczne przyrosty ciężaru ciała osiągają 900 – 1000 g. Długość ciała powiększa się o około 2,5 cm na miesiąc. Jednak długości ciała w I kwartale zwykle nie mierzy się (nóżki niemowlęcia w tym okresie mają ułożenie zgięciowe).

Już w tym okresie zaznacza się często, wolniejsze tempo wzrastania dziewczynek. W pierwszym kwartale życia charakterystyczne są tzw. lalkowate proporcje w budowie ciała – stosunkowo duża głowa (1/4 długości ciała), bardzo krótka szyja, długi tułów (1/2 długości ciała) i krótkie kończyny (1/4 długości ciała). Obwód głowy powiększa się o około 1 – 1.5 cm na miesiąc. Przy dość znacznych wymiarach głowy jej część twarzowa jest uderzająco mała.