W czwartym kwartale, to znaczy z końcem noworodkowego okresu swego życia, dziecko nadal poznaje przedmioty przez bezpośredni, fizyczny z nimi kontakt. W tym okresie znacznie wzrasta zdolność skupienia uwagi. Dziecko potrafi już dłużej, nawet przez kilka minut korzystać w zabawie z jednej zabawki.
Obserwując sposób, w jaki radzi sobie dziecko w trudnych sytuacjach, możemy zauważyć u niego rozwój procesu myślenia. Jeśli np. dziecko nie może dosięgnąć zabawki bezpośrednio, potrafi uchwycić ją, ciągnąc za sznurek, do którego jest ona przywiązana. Przejawem rozumienia i pamięci jest również celowość w zachowaniu się dziecka podczas zabawy, w której chowamy jakiś przedmiot. Poprzednio wyrażało głównie swoje zdziwienie czy żal z powodu nagle znikającej zabawki –  teraz energicznie odrzuci pieluszkę odnajdując ukryty przedmiot.

W tym okresie dziecko poznaje i zapamiętuje nie tylko cechy przedmiotów, ale i ich nazwy. Samo jeszcze nie potrafi przedmiotów nazywać, ale kojarzy już odpowiednie słowa ze znanymi przedmiotami, osobami, sytuacjami. Na nasze życzenie pokaże palcem, gdzie jest lala, piłka czy klocek.

W 4 kwartale stopniowo zaczyna już rozwijać się mowa. W dziewiątym-dziesiątym miesiącu życia dziecko reaguje już na bodźce słowne radosnym ożywieniem, nie tylko w zależności od tego, kto i jakim tonem do niego przemawia, lecz także reaguje na treść wypowiadanych do niego słów. Szczególnie wyraźna jest reakcja na słowa, które skojarzone są z jakąś sytuacją czy gestem (chodź, daj oraz  poparte wyciągnięciem rąk).

Dziecko już nie tylko rozumie, ale i zapamiętuje to, czego je nauczyliśmy (pa-pa, kosi-kosi). Rozumienie słów to tzw. mowa bierna. Duża w tym okresie aktywność dziecka, silna potrzeba poznania wszystkiego przez dotknięcie, może czasem mieć niebezpieczne skutki: rozbicie czegoś, zniszczenie, skaleczenie się. Potrzebna jest więc czasem interwencja dorosłego ? zakaz wykonywania jakiejś czynności. Stanowcze, spokojne wyraźne ?nie wolno” dziecko zaczyna już rozumieć ? na moment przerywa wykonywaną czynność. W sytuacjach niepożądanych czy rzeczywiście niebezpiecznych dla dziecka musimy stosować takie zakazy. Jednakże zbyt wiele zakazów nie jest wskazane, ponieważ wpływa na blokowanie aktywności dziecka, niezbędnej dla poznania świata i zdobycia doświadczenia. Dziecko bowiem nie rozumie jeszcze, że działamy dla jego dobra, jest tylko rozżalone, że udaremnia się jego zabawę.

Dalszym etapem w rozwoju mowy dziecka jest wypowiadanie słów, aktywne posługiwanie się językiem. Rozwija się tak zwana mowa czynna. Pierwsze słowa wypowiedziane przez dziecko przypominają bardzo gaworzenie. Znamy przecież jedno- lub dwusylabowe wyrazy o powtarzających się sylabach: da, mama, tata, baba, lala, pa-pa, da-da, bu-bu. Ważna na tym etapie jest rola rodziców. Jeśli rodzice i opiekunowie nie będą czynnie uczestniczyć w tym procesie, dziecko nie nauczy się mówić. Dlatego tak ważna jest ilość czasu poświęcana na opiekę nad dzieckiem, mówienie do dziecka jak najwięcej. Bez wkładu rodziców i dużego zaangażowania mowa u dziecka rozwinie się z opóźnieniem. To niestety będzie miało wpływ na późniejszy rozwój umysłowy dziecka, który będzie przebiegał wolniej niż u dzieci, które wcześniej nauczyły się mówić. Dlatego tak istotny jest kontakt słowny rodziców i opiekunów z dzieckiem.

Mówienie do dziecka

Najlepiej pod koniec okresu noworodkowego, kiedy dziecko uczy się mówić, podczas wykonywania czynności domowych opowiadać dziecku, co robimy. Komentujemy nasze czynności, mówimy wyraźnie i wolno, używamy najprostszych słów. Biorąc do ręki jakiś przedmiot nazwijmy go głośno, pokazując dziecku. Z końcem pierwszego roku życia dziecko powinno potrafić wypowiadać około 2 – 6 wyrazów.

Może zdarzyć się, że zahamowanie czy nawet cofnięcie w rozwoju mowy następuje w chwili, w której dziecko zaczyna się uczyć chodzić. Nie martwmy się tym zjawiskiem: dziecko tak jest zaabsorbowane i skupione na doskonaleniu nowych umiejętności, że silna koncentracja nad chodzeniem zabiera wszystkie „zasoby”, które przeznaczone są w tym czasie właśnie na chodzenie. Po zakończeniu tego przejściowego okresu dziecko ponownie będzie szybko uczyć się mowy a proces ten będzie przebiegał prawidłowo.

Krótkie podsumowanie – jak postępować z rocznym dzieckiem na etapie rozwoju mowy:

1. Bawimy się z dzieckiem w chowanie zabawek i nakłaniamy dziecko do ich szukania
2. Nie dawajmy dziecku na raz zbyt wielu zabawek. Te same zabawki, podane po pewnym czasie, będą dla niego znowu atrakcyjne, jak nowe. Zabawki dajemy dziecku zestawami, np. klocki i wiaderko
3. Opowiadamy dziecku o tym, co dzieje się dookoła. Nazywamy każdą wykonywaną czynność i pokazywany przedmiot.
4. Oto pomysł na nauczenie dziecka nazywania części ciała – pokazujemy na sobie poszczególne części ciała, nazywamy je, następnie nakłaniamy dziecko do wskazania ich na sobie, potem na lalce
5. Uczmy dziecko rozumienia a potem wykonywania poleceń typu daj, przynieś, chodź. Dziękujmy dziecku za każde wypełnione polecenie – nagradzamy dziecko i uczymy przy okazji dobrego wychowania, form grzecznościowych
6. Wprowadzamy pierwsze nakazy i zakazy, uczymy dziecko czego nie wolno
7. Prosimy dziecko o pokazywanie czy podawanie nazywanych przedmiotów wydając polecenia takie, jak „pokaż gdzie jest lala”, „daj pieska” itd.. Dzięki takiej zabawie możemy zweryfikować zasób słów, jakimi dysponuje nasze dziecko. Znane sobie słowa dzięki takim ćwiczeniom dziecko w formie zabawy sobie utrwali
8. Cierpliwie, wielokrotnie zachęcamy dziecko do powtarzania prostych słów. Można wprowadzać do mowy dziecka wyrazy dźwiękonaśladowcze, które są odpowiednikiem dźwięków wydawanych przez istoty żywe i przedmioty, np. krowa: mu-mu, kot: miau-miau, pies: hau-hau, auto: tu-tu, zegar: tik-tik itp.
9. Dziecko szybciej nauczy się poprawnie mówić, jeżeli będziemy do niego przemawiać wyraźnie, językiem prostym, bez spieszczeń i zdrobnień.