Małe dziecko nie potrafi być bezczynne, dlatego jego ręce stale są czymś zajęte. W trakcie tej nieustającej pracy rąk doskonalą się ruchy dziecka, ich szybkość i precyzja. Nie hamujmy ruchliwości i chęci działania dziecka, ale umożliwmy mu bezpieczne i z pożytkiem dla niego samego funkcjonowanie.

Sprawność ruchów rąk kształci się we wszystkich czynnościach dziecka: w zabawie, w codziennych zajęciach. W zabawach ruchowych z piłką, takich jak obejmowanie, podrzucanie piłki (pierwsze półrocze drugiego roku życia), chwytanie piłki w locie, odrzucanie, rzuty do celu, np. do kosza, do drugiej osoby (drugie półrocze), dziecko ćwiczy ruchy chwytne, koordynację wzroku i ruchu. Inne zabawy, na przykład zabawy tematyczne, również dostarczają wielu okazji do doskonalenia motoryki rąk.
Zabawy, które szczególnie kształcą ruchy rąk, to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i zajęcia plastyczne.

Zabawy manipulacyjne wieku niemowlęcego umożliwiają rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wskaźnikiem jej doskonalenia się są coraz bardziej dokładne ruchy dziecka, osiągające zamierzony cel. To właśnie współpraca układu ręka – oko pozwala dziecku np. na włożenie klocka do wiaderka.

Do najczęściej obserwowanych form manipulacji należy wkładanie i wyjmowanie mniejszych przedmiotów z większych – kształcące pojęcie wielkości i kształtu przedmiotów, zamykanie i otwieranie pudełek – dostarczające wiedzy na temat związku między częścią a całością, między elementami składającymi się na cały przedmiot. W drugim roku życia dziecka pojawiają się też bardziej skomplikowane formy tych zabaw, które mają charakter złożonych łańcuchów czynności. Poprzez zabawy manipulacyjne dziecko poznaje skutki ruchów, uczy się je wywoływać. Doświadczenia te są niezbędne do rozwoju myślenia przyczynowo-skutkowego. Wielokrotne powtarzanie czynności prowadzi do wytworzenia się schematu czynnościowego, który może być wykorzystany w sytuacjach podobnych: dziecko, które umie zamykać pudełko, zastosuje swoje doświadczenie w nowej dla siebie sytuacji i zamknie np. butelkę korkiem. Schematy czynnościowe składają się więc na wiedzę i doświadczenie życiowe dziecka.

Dziecko wykorzystując wyuczone schematy czynnościowe i swoje dotychczasowe doświadczenie może rozwiązywać nowe zadania. Jest to zachowanie inteligentne, w którym działanie jest kierowane przez myślenie.

Manipulowanie przedmiotami pozwala na poznawanie ich wieloma zmysłami (także dotykiem). Dostarcza więc dziecku wiedzy o przedmiocie, jego cechach, budowie, funkcjonowaniu. Zabawy manipulacyjne nie tylko kształcą motorykę rąk, ale także aktywizują rozwój umysłowy, dostarczają wiedzy o sposobie posługiwania się przedmiotami zgodnie z ich budową i przeznaczeniem. Manipulacje mają nie tylko charakter zabawy, lecz dają praktyczną wiedzę użyteczną w życiu codziennym, dzięki której można rozwiązywać mniej lub bardziej ważne problemy. Dzięki manipulacji dziecko uczy się jak osiągać pożądany przedmiot, np. wydobyć z szuflady czekoladkę, wyjąć z zamkniętej torebki portmonetkę, wyciągnąć z futerału okulary.

Wskaźnikiem sprawności ruchowej rąk i koordynacji wzrokowo-ruchowej może być sposób bawienia się klockami w zabawie konstrukcyjnej. Dziecko, oczywiście, nie od razu potrafi wznosić skomplikowane budowle z klocków. Na początku drugiego roku życia manipuluje klockami, lecz nie umie jeszcze postawić jednego klocka na drugim, nie umie ich piętrzyć. Lubi natomiast przyglądać się, jak budują jego rodzice i z ogromną radością burzy wieże przez nich wznoszone. Niektórzy rodzice skłonni są takie zachowanie uważać za objaw niegrzecznego zachowania, gdy tymczasem jest to normalne zjawisko występujące u wszystkich dzieci w tym okresie życia. Dziecko uczy się przez naśladownictwo. Jeżeli pokażemy mu, jak można budować z klocków, będzie niebawem próbowało robić to samo. Pierwsze wieże dziecka składają się z dwóch, trzech klocków (początek drugiego roku życia). Półtoraroczne dziecko buduje je z czterech – pięciu klocków, a pod koniec drugiego roku życia już z sześciu-siedmiu. W drugim półroczu drugiego roku życia pojawia się też umiejętność szeregowania klocków – zestawienie ich jeden obok drugiego budowanie pociągów.

W 2 roku życia dziecko nie potrafi jeszcze zaplanować swojej budowli, stawiać jej według wymyślonej przez siebie koncepcji. Przystępując do zabawy nie mówi, czy będzie to dom, wieża czy pociąg. Dopiero kiedy powstanie „dzieło”, dziecko potrafi je nazwać. Budowle wzniesione przez dwulatka są nietrwałe, ponieważ dziecko jedynie piętrzy klocki, nie zwracając uwagi na sposób ich ustawienia. Nie stara się klocków układać dokładnie, dopasowywać ich boków, podtrzymywać drugą ręką, nie uwzględnia ich wielkości, ponieważ początkowo nie uświadamia sobie związku między sposobem zestawiania elementów a trwałością całej konstrukcji. Jest to także wynikiem słabej precyzji ruchów, koordynacji ruchów obu rąk, ręki i wzroku.

Precyzja ruchów rąk kształci się również w zajęciach zwanych plastycznymi. Dziecko uczy się posługiwać ołówkiem: rysować trzymając go prawidłowo w palcach, co w drugim roku życia nie zawsze się udaje (dziecko trzyma ołówek ,,w garści” – całą dłonią). Nie umie też w czasie rysowania podtrzymać drugą ręką kartki papieru (słaba koordynacja ruchów). Nie potrafi też podczas rysowania w dostatecznym stopniu uruchomić ręki w nadgarstku i łokciu. Dlatego rysuje zygzaki ruchem wahadłowym, poruszając przy tym całym ramieniem.

Często obserwujemy, że małe dzieci zaczynają rysować lewą ręką. Nie musi to być powodem do zmartwienia. Dawno temu do lamusa schowano zabobony i przesądy dotyczące leworęczności. Dziecko instynktownie korzysta z tej ręki, która jest sprawniejsza. To, czy jest to lewa czy prawa ręka – nie ma żadnego znaczenia.

Ćwiczenia rozwijają koordynację wzrokowo-ruchową, współdziałanie oka i ręki, kształcą ruchy celowe, a ich efektem jest umiejętność naśladowania rysunku kreski, choć jeszcze bez uwzględnienia jej kierunku (pionowy, poziomy itp.).

Wskazówki wychowawcze dotyczące zabaw i sprawności ruchowej 2 – letniego dziecka

1. Dostarczmy dziecku różnorodnych zabawek, pomocy do manipulacji (patrz spis zabawek), aby mogło je gromadzić, wkładać jedne w drugie, otwierać, zamykać.
2. Pokazujemy dziecku, co i jak można budować (wieże, pociągi, pociągi z kominem). Zachęcamy je do takiej zabawy. Pytamy, co chce zbudować, podsuwając mu pomysły, a często i sposób wykonania – wdrażamy w ten sposób dziecko do planowania swoich działań. W pracy uczmy cierpliwości i wytrwałości, kończenia rozpoczętej budowli, dłuższego koncentrowania uwagi, krytycznej oceny i poszanowania tego, co wykonało
3. Zabawą dobrze ćwiczącą sprawność rąk dziecka jest „gra” na bębenkach, cymbałkach.
4. Uczmy dziecko prawidłowego trzymania ołówka i pokazujmy sposób rysowania. Do rysowania należy dziecku dać dobrze zatemperowany, miękki ołówek (kredkę woskową) i duży arkusz papieru (najlepiej pakunkowy). Zachęcajmy dziecko do kreślenia linii patykiem na piasku. Możemy też zawiesić nisko tablicę, by mogło rysować na niej kolorowymi kredami. Wszystkie te pomoce nie tylko urozmaicają zajęcia, ale są niezbędne do kształtowania sprawności ruchów dziecka. Dziecku potrzebna jest duża przestrzeń do rysowania, ponieważ wykonuje ono ruchy całą ręką, poruszając nią w stawie barkowym.
5. Doskonałą okazją do ćwiczenia ruchów rąk dziecka jest zabawa plasteliną, ciastem, wilgotnym piaskiem. Małe dzieci jeszcze nie bardzo radzą sobie z plasteliną, pozwólmy więc im na zmarnowanie przygotowanego przez nas kawałka ciasta.
6. Pamiętajmy, że wykonywanie codziennych czynności, takich jak rozbieranie i ubieranie się, jedzenie, mycie to również ćwiczenia sprawności ruchów rąk.