Zabawy manipulacyjne są najprostszym, występującym już w niemowlęctwie sposobem bawienia się. Polegają one na wykonywaniu prostych, wielokrotnie powtarzanych czynności ruchowych, których efektem nie są żadne trwałe dzieła.
W zabawie manipulacyjnej sprawia dziecku przyjemność oddziaływanie na przedmioty, przekształcanie ich za pomocą ruchu.
Znamy już przykłady zabaw manipulacyjnych niemowląt: potrząsanie grzechotką, wyjmowanie klocków z wiaderka, wkładanie zabawek do pudełka.
W drugim roku życia dziecka zabawy manipulacyjne stają się bardziej bogate i różnorodne: wkładanie klocków – foremek jedne w drugie (jeszcze bez uwzględnienia wielkości kolejnych foremek), łączenie i rozłączanie klocków, zdejmowanie i nakładanie krążków piramidki (w dowolnej kolejności, bez zwrócenia uwagi na rozmiar krążków), nawlekanie na sznurek dużych korali, łączenie ze sobą wagoników pociągu, dopasowywanie do siebie kształtów.
Do ulubionych zajęć dzieci w tym okresie należy gromadzenie, przenoszenie, przewożenie, rozrzucanie przedmiotów oraz układanie w szeregu takich samych, drobnych przedmiotów: drewnianych laleczek, guzików, kredek, zwierzątek. Możemy też obserwować tzw. manipulację gałgankową, polegającą na zabawie szmatkami, sznurkami, wstążkami, które dziecko rozkłada i składa, roluje, gniecie, zwija i rozwija, owija w nie różne przedmioty, lalki.
W zabawach tych zwykle celują dziewczynki, co może być rezultatem naśladowania czynności wykonywanych przez matkę i początkiem procesu identyfikowania się z nią oraz swą przyszłą rolą.
Interesujące manipulacje wykonuje dziecko w celu zdobycia upragnionego przedmiotu (uprzednio dziecko wyćwiczyło je przy innych okazjach). Należą do nich otwieranie szuflad, drzwiczek, rozwijanie cukierka, lizaka z papieru, odpinanie torebki, kręcenie kluczem w zamku.
Manipulacje w piasku i wodzie należą do najulubieńszych zajęć dzieci w tym wieku. Polegają one na napełnianiu piaskiem lub wodą kubków i foremek, przelewaniu – przesypywaniu ich zawartości z jednych naczyń w drugie, grzebanie łopatką lub patykiem w piasku. Tak różnorodna manipulacja wszechstronnie rozwija funkcje psychomotoryczne dziecka.
Zabawki niezbędne do zabaw manipulacyjnych w drugim roku życia
- Drewniane lub plastikowe piramidki
- Beczki, klocki – foremki wkładane jedne w drugie
- Duże korale, krążki do nawlekania na sznurek
- Pudełka zamykane, zakręcane, puste opakowania z plastiku (umyte, bez ostrych niebezpiecznych krawędzi – po kosmetykach, produktach spożywczych itd.)
- Kołeczki wkładane do otworów na drewnianej podstawie
- Wiaderka i łopatki do zabawy w piasku i w wodzie
- Zabawki składane