Niektóre dzieci osiągają pewne umiejętności szybciej, inne wolniej. Te różnice w tempie rozwoju psychoruchowego we wczesnym dzieciństwie wcale jeszcze nie muszą oznaczać, że w późniejszym okresie dziecko będzie odbiegało poziomem od swoich rówieśników.Niewielkie opóźnienia (o miesiąc lub dwa) w pojawianiu się pewnych umiejętności nie powinny budzić naszego niepokoju. Jeżeli natomiast odchylenia te są dość duże, powinniśmy zwrócić się o radę do lekarza (mogą one być związane z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego).
Poza ogólnym opóźnieniem tempa rozwoju często nieprawidłowością w tym okresie jest nierównomierny, nieharmonijny rozwój.

O rozwoju nieharmonijnym mówimy wtedy, gdy dziecko pod pewnymi względami rozwija się lepiej, pod innymi gorzej.

Są dzieci, które odznaczają się dużą sprawnością ruchową, natomiast słabszy jest ich rozwój umysłowy. Inne odwrotnie ? intelektualnie rozwijają się bardzo szybko, jednakże ruchowo nie osiągają jeszcze poziomu swoich rówieśników.

W każdym przypadku takiej dysharmonii musimy zastanowić się przede wszystkim, czy stworzyliśmy dziecku odpowiednie warunki do rozwoju. Nie osiągnie ono dobrej sprawności ruchowej, jeżeli spędza czas tylko w łóżeczku czy krzesełku. Będzie miało trudności w wykonywaniu drobnych, precyzyjnych ruchów, jeżeli nie dawaliśmy mu możliwości bawienia się odpowiednimi zabawkami. Trudno będzie dziecku doskonalić swoje ruchy, jeżeli krępuje je ciasna, niewygodna odzież. Kłopoty z poruszaniem się mają również dzieci otyłe. Może w tym właśnie tkwi przyczyna słabej ruchliwości naszego dziecka? Może popełniamy błąd w żywieniu przekarmiając dziecko?
Podobnie, szukając przyczyn opóźnienia rozwoju umysłowego, musimy zacząć od przeanalizowania naszego postępowania. Czy rzeczywiście staramy się zaspokajać potrzeby poznawcze dziecka, tzn. wzbogacamy jego wiedzę o świecie, dajemy możliwość poznawania różnych przedmiotów, zjawisk, ludzi?
Czy jesteśmy naprawdę „przewodnikiem” dziecka w poznanym przez niego otoczeniu? Czy pokazujemy mu jak można się bawić? Czy wyjaśniamy wszystko to, co dzieje się dookoła, dużo do niego mówimy?
Częstym problemem, z którym zgłaszają się rodzice do lekarzy i psychologów, jest opóźnienie w rozwoju mowy dziecka. Taka dysharmonia związana z opóźnieniem tzw. mowy czynnej (wymawiania słów, budowania zdań) jest dość częsta, szczególnie pod koniec drugiego roku życia. Wspominaliśmy już, że najistotniejsze jest w tym okresie rozumienie (mowa bierna). Jeżeli dwu-, a nawet trzylatek mówi tylko pojedynczymi wyrazami, ale rozumie nas, to jest to opóźnienie mowy czynnej i nie jest jeszcze niepokojące. Najpóźniej w czwartym roku życia dziecko powinno już swobodnie porozumiewać się z otoczeniem. W przypadkach opóźnienia mowy szczególnie ważne jest stosowanie wszystkich omówionych w poprzednich rozdziałach wskazań wychowawczych. Mowa przecież nie rozwinie się inaczej niż przez stały słowny kontakt dziecka z człowiekiem dorosłym.