Ustrój dziecka niedonoszonego cechuje niedojrzałość wszystkich głównych narządów pod względem budowy i czynności, która rzutuje na sposób żywienia.
Niedojrzałość układu pokarmowego wyraża się niewykształconym odruchem ssania i połykania lub brakiem między nimi koordynacji, co jest prawie regułą u najmniejszych wcześniaków.
U nieco dojrzalszych wcześniaków pojawia się odruch połykania, u najbardziej dojrzałych, zwykle ważących, powyżej 2 kg, wykształcony jest również odruch ssania. Pojemność żołądka wcześniaka jest mała (3 – 5 ml), a mięśniówka słabo rozwinięta, wskutek czego ściany żołądka łatwo rozszerzają się. Wiotkość ścian żołądka jest przyczyną ulewań i wymiotów, co wymaga szczególnego zwrócenia uwagi na technikę karmienia.
Nerki wcześniaka pracują mniej sprawnie, co łatwo prowadzi do różnych zaburzeń, np. do obrzęków lub odwodnienia. Spadek fizjologiczny ciężaru ciała jest większy u wcześniaków – osiąga niekiedy 20% ciężaru urodzeniowego i trwa zwykle dłużej niż u dziecka donoszonego. Powrót do ciężaru urodzeniowego występuje później, około dwudziestego – trzydziestego dnia życia. Mając dużą powierzchnię w stosunku do ciężaru ciała, a jednocześnie skąpą podściółkę tłuszczową, wcześniak traci dużo ciepła przez powierzchnię ciała. Z kolei utrata ciepła przez pocenie się jest u wcześniaków niewielka.
Wszystkie te czynniki rzutują na zapotrzebowanie kaloryczne u wcześniaka. Jest on skłonny do krzywicy, przede wszystkim z powodu braku zapasu soli wapniowo-fosforowych odkładanych w ostatnich miesiącach ciąży, gorszego wchłaniania witaminy D, zaburzonej pracy niedojrzałych czynnościowo nerek, szybkiego tempa wzrostu i dłuższego przebywania w pomieszczeniach zamkniętych.
Wcześniaki wykazują dużą skłonność do niedokrwistości. Przyczyną niedokrwistości jest między innymi brak zapasów żelaza i miedzi odkładanych w wątrobie w ostatnich miesiącach donoszonej ciąży oraz gorsza wydolność układu krwionośnego.
Rozwój dzieci przedwcześnie urodzonych postępuje wg norm odpowiadających płodowi, jest więc bardzo szybki. W związku z bardzo szybkim tempem wzrostu, noworodek przedwcześnie urodzony jest zmuszony przyjmować i przyswajać ilości pożywienia stosunkowo większe niż noworodek donoszony. Czyni to zupełnie sprawnie, gdy chodzi o białko, węglowodany, składniki mineralne, natomiast ma ograniczone możliwości przyswajania tłuszczu i witamin rozpuszczalnych w tłuszczu.
Ważny, wymagający specjalnej troski, jest u wcześniaków i dzieci z ciąży mnogiej okres noworodkowy, szczególnie pierwsze dni, a nawet godziny życia. O czasie rozpoczęcia karmienia u wcześniaka decyduje jego stan ogólny. W ostatnim okresie przeważa pogląd o konieczności wczesnego podawania pokarmu, już w 6 godzin po urodzeniu. Wczesne karmienie wpływa na zmniejszenie spadku ciężaru urodzeniowego, pozwala na osiągnięcie wyższych poziomów glukozy we krwi, zapobiega zakwaszeniu ustroju. Takie karmienie warunkuje również lepszy przyszły rozwój umysłowy wcześniaka. Mimo tych wszystkich sprawdzonych korzyści wczesnego karmienia, istnieje związane z nim niebezpieczeństwo zachłyśnięcia i pogłębienia zaburzeń oddychania, tak często obserwowanych u wcześniaków.
Największym problemem jest żywienie wcześniaków najmniejszych, urodzonych z ciężarem ciała poniżej 1500 g. U takich wcześniaków, ze względu na brak odruchu ssania lub brak koordynacji między odruchem ssania i połykania, stosuje się zwykle karmienie przez zgłębnik. Oczywiście ta metoda karmienia może być stosowana tylko na oddziałach noworodkowych, przez wykwalifikowany personel pielęgniarski. Dlatego te noworodki – wcześniaki pozostają dłużej w oddziale szpitalnym.
Wcześniaki o ciężarze urodzeniowym około 1500 g, w dobrym stanie ogólnym, otrzymują pierwszy posiłek złożony zwykle z pokarmu matki i glukozy już w 6 godzin po urodzeniu – zwykle przez smoczek z butelki. W pierwszych dniach życia są one jeszcze zbyt słabe, aby je można było przystawiać do piersi na każde karmienie.
Nawet wcześniaki większe, z silnym odruchem ssania, przystawiamy do piersi początkowo 1 – 2 razy na dobę i jeżeli okaże się, że dziecko dobrze toleruje karmienie, nie męczy się przy tym zbytnio, nie zmienia koloru skóry wskutek dużego wysiłku, stopniowo przechodzimy na karmienie piersią. Do domu wypisywane są noworodki na ogół po osiągnięciu 2 kg ciężaru ciała, dobrze regulujące temperaturę i z silnym odruchem ssania. Oczywiście zasady higieny obowiązujące przy karmieniu noworodków donoszonych muszą być szczególnie skrupulatnie przestrzegane przy karmieniu wcześniaków słabych i bezbronnych w zwalczaniu infekcji.
W pierwszym okresie życia noworodka urodzonego przedwcześnie, trwającym około 20 – 50 dni, nie należy kłaść szczególnego nacisku na przyrost ciężaru ciała. Jest to okres, w którym ustrój wcześniaka dokonuje dużego wysiłku związanego z opanowaniem wstrząsu porodowego i przystosowaniem się do warunków środowiska zewnętrznego. Ilości pokarmu zwiększamy bardzo powoli i stopniowo.