Wobec powszechności odbywania w Polsce porodów w szpitalach – wcześniaki w pierwszym okresie życia zwykle pozostają pod fachową opieką aż do uzyskania pewnej dojrzałości funkcji życiowych i osiągnięcia odpowiedniego ciężaru ciała.
Po wypisaniu ich do domu, powinny nadal pozostawać pod opieką lekarza pediatry, który udzieli rodzicom wskazówek co do dalszego postępowania. Artykuł pomoże rodzicom lepiej zrozumieć istotę związanych z nim problemów. Wcześniakiem nazywamy dziecko, które urodziło się między dwudziestym ósmym a trzydziestym siódmym tygodniem ciąży. Niektórzy autorzy uważają, że najbardziej charakterystyczną cechą wcześniaka jest jego niski wzrost i ciężar ciała. Dzieci z ciężarem urodzeniowym poniżej 2500 g i 45 cm długości ciała zaliczają oni do wcześniaków. Nie jest,to jednak kryterium miarodajne, gdyż dzieci urodzone o czasie mogą mieć również niski ciężar ciała, przy zachowanym prawidłowym wzroście. Mówi się wtedy o cechach dystrofii wewnątrzmacicznej.

Wcześniaków, oprócz niedostatecznego ciężaru i długości ciała, cechują odmienne proporcje: głowa jest duża, tułów jest wrzecionowaty, pośladki ostro zakończone (co wynika z niedorozwoju mięśni pośladkowych), kończyny są krótkie cienkie. Pępek osadzony bliżej spojenia łonowego. Skóra jest cienka, czerwona, przeświecają przez nią naczynia, pokryta jest meszkiem. Tkanka podskórna jest skąpa, co powoduje jej pomarszczenie, przypominające skórę starców. Często brak rzęs i brwi. U niektórych wcześniaków brak także wykształconej chrząstki w małżowinie usznej, co jest przyczyną zawijania się skórnych płatków ucha zewnętrznego, i przy nieodpowiednim pielęgnowaniu – zniekształcenia ucha. Narządy płciowe są niedorozwinięte. U dziewcząt wargi sromowe większe nie pokrywają mniejszych, u chłopców brak jąder w mosznie. Wcześniaki są mało ruchliwe, wiotkie (im mniejsze, tym bardziej wiotkie), mało krzyczą, śpią prawie cały dzień i całą noc.

Ośrodki centralne w mózgu, które kontrolują oddychanie i inne życiowe funkcje, są niedojrzałe, przez co wcześniak wykazuje skłonności do nieregularnego oddechu, a to z kolei prowadzić może do okresowej sinicy. Dzieciom przedwcześnie urodzonym brak dostatecznie wykształconego , ośrodka termoregulacyjnego, mają niską temperaturę (36 – 36,6°C), skłonne są zarówno do oziębienia, jak i przegrzania. Stany te są również częściowo spowodowane niedostatkiem tłuszczu w tkance podskórnej.

Wcześniaki z niskim ciężarem urodzeniowym wykazują często brak odruchu ssania. Te, które go mają – ssą źle, często zachłystują się w czasie karmienia, są skłonne do wymiotów. Pojemność żołądka jest mała, jednorazowo mogą spożywać małe ilości pokarmu, co powoduje konieczność częstszego podawania posiłków.

Wcześniaki mają dużo mniejszą odporność na zakażenie niż dzieci donoszone. Wymagają zatem dużej ostrożności i higieny w pielęgnowaniu, minimalnego kontaktowania z osobami postronnymi, zwłaszcza zakatarzonymi, przestrzegania jalowości pokarmów.

Dzieci z ciężarem ciała do 2000 g powinny pozostać na oddziale wcześniaków szpitala położniczego, ze względu na trudności w ich karmieniu i konieczność opieki. Powyżej tego ciężaru mogą być pielęgnowane w domu. Najważniejszą sprawą w obchodzeniu się z dzieckiem przedwcześnie urodzonym jest sterylność, zarówno bielizny, pościeli, jak i posiłków. Osoba pielęgnująca dziecko powinna bardzo starannie myć ręce przed zbliżeniem się do niego, wkładać czystą odzież. Bielizna, pościel i pieluszki muszą być wygotowane i wyprasowane. Pieluszki powinny być miękkie, bardzo dobrze wypłukane ze środków piorących.

Wcześniaków z niskim ciężarem (do 2 kg) nie należy kąpać (korzystać ze specjalnych środków i wacików). W ten sposób nie uszkodzi się naskórka i mazidła, którym jest pokryta skóra. Starsze wcześniaki można obmywać wodą, uprzednio namydlając ciało, a następnie spłukać wodą. Po kąpieli szybko ubrać i położyć do łóżka.

Temperatura w pomieszczeniu, w którym przebywa wcześniak powinna wynosić 22 – 26°C. Przeciągów można uniknąć przez zawieszenie wokół łóżka parawanu. Ubranie dziecka powinno być dostosowane do temperatury otoczenia – tzn. bardzo lekkie – jeżeli w pokoju temperatura utrzymuje się na poziomie uprzednio wspomnianym, cieplejsze – jeżeli jest niższa.

Wcześniak powinien leżeć nie poruszany w swoim łóżku, z wyjątkiem zmiany pieluszek i w czasie karmienia. Po nakarmieniu można dziecko ułożyć na kilka minut na brzuszku, uważając, by głowa była uniesiona lub zwrócona na bok. W ten sposób unika się zachłyśnięcia w razie wymiotów, do których wcześniak jest skłonny.